جا‌به‌جایی و انحراف فک یا به طور کلی ناهنجاری های فک و دندان عبارت است از یک رابطه‌ی نادرست بین فک بالا و فک پایین یا نامرتبی کلی دندان‌ها. اگر دندان‌ها ردیف و مرتب نباشند، قادر به انجام کارهای اصلی و مهمشان نخواهند بود. ناهنجاری‌های فک و دندان آن‌قدر شایع است که اکثر افراد تا حدی دارای این ناهنجاری ها می‌باشند. ردیف نبودن دندان‌ها بیشتر در نتیجه‌ی عوامل ژنتیکی همراه با عادات غلط یا عواملی دیگر در سال‌های اولیه‌ی عمر فرد می‌باشد. برای جلوگیری از اینکه لپ‌ها و لب‌ها گاز گرفته نشوند به ردیف بودن دندان‌های بالا نیاز است، در حالی که برای جلوگیری از گاز گرفتن زبان، دندان‌های پایین باید ردیف باشند.
در اکثر مواقع، ناهنجاری های فک و دندان یک مشکل زیبایی محسوب می‌شود، یعنی افراد از ظاهر دندان خود راضی نیستند، اما این ناهنجاری ها می‌تواند تأثیری جدی روی اعتماد به نفس فرد داشته باشند. هیچ‌‌‌وقت برای درمان ناهنجاری های فک و دندان دیر نیست. متخصصین ما، با توجه به میزان شدت ناهنجاری ها، درمان‌های مختلفی را به شما ارائه می‌دهند. برای اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت از دندانپزشک می‌توانید با ما از طریق شماره‌های با کلینیک دندانپزشکی تماس حاصل فرمایید.
طبقه بندی
انواع ناهنجاری های فک و دندان از طریق نوع و شدت آن‌ها طبقه‌بندی یا کلاس‌بندی می‌شود. سه کلاس اصلی برای بدفرمی و کجی فک وجود دارد:
کلاس یک
ناهنجاری فک کلاس یک هنگامی تشخیص داده می‌شود که دندان‌های بالایی روی دندان‌های پایین قرار می‌گیرند به طوری که آن‌ها را می‌پوشانند. در این نوع ناهنجاری، بایت (قرارگیری دندان‌ها روی‌هم) نرمال و همپوشانی نسبی است. ناهنجاری کلاس یک، شایع‌ترین کلاس ناهنجاری و انحراف فک است.
کلاس دو
ناهنجاری فک کلاس دو هنگامی تشخیص داده می‌شود که یک اوربایت شدید وجود داشته باشد. این وضعیت که به عنوان پس‌رفتگی فک (retrognathism) شناخته می‌شود، به این معناست که دندان‌ها و فک بالایی به طور قابل توجهی روی دندان‌ها و فک پایین قرار می‌گیرند و آن‌ها را پوشش می‌دهند.
کلاس سه
ناهنجاری فک کلاس سه هنگامی تشخیص داده می‌شود که یک اندربایت شدید وجود داشته باشد. این وضعیت که به عنوان پیش‌آمدگی فک (prognathism) شناخته می‌شود، به این معناست که فک پایین به سمت جلو آمده است. این مشکل باعث می‌شود تا دندان‌های پایین روی دندان‌ها و فک بالا قرار بگیرند و آن‌ها را پوشش دهند.
اختلالات ناشی از انحراف فک
آندربایت
در یک وضعیت اندربایت، فک یا دندان‌های پایین تا حد زیادی به سمت جلو آمده‌اند، این وضعیت باعث می‌شود تا دندان‌های ردیف پایین در جلوی دندان‌های ردیف بالا قرار بگیرند.
کراس بایت
کراس بایت یا بایت معکوس، هنگامی رخ می‌دهد که دندان‌های ردیف بالا در داخل دندان‌های ردیف پایین قرار می‌گیرند که ممکن است باعث طبقه طبقه شدن دندان و رشد نامیزان فک شود. بیماران معمولاً هنگام بستن دهان فک پایینشان را به سمت جلو و یا اطراف حرکت می‌دهند. این قرارگیری نادرست دندان‌ها روی هم سبب عملکرد نادرست فک پایین و گاهی نامتقارن بودن صورت می‌شود.
جلو آمدگی دندان‌های جلویی ردیف بالا
یک جلو آمدگی دندان‌ها به معنای اختلاف دندان‌ها و یا فکین ردیف جلو نسبت به ردیف عقب می‌باشد که باعث می‌شود تا دندان‌های بالا بسیار جلو آمده دیده شوند. این جلو آمدگی روی ظاهر و عملکرد دندان‌هایتان تأثیرگذار می‌باشد.
اوربایت
در این وضعیت، دندان‌های جلویی ردیف بالا و دندان‌های جلویی ردیف پایین همپوشانی عمودی بسیار زیادی دارند و گاهی باعث می‌شود تا دندان‌های جلویی ردیف پایین به سقف دهان برسند. مشکلاتی که در رابطه با یک اوربایت به وجود می‌آیند شامل لبخند لثه‌ای، جلو آمدن لب‌ها و پوسیدگی بیش از حد دندان‌های پیشین می‌شوند.
شلوغی و به هم ریختگی دندان‌ها
شلوغی و به هم ریختگی دندان‌ها هنگامی رخ می‌دهد که فضای کافی برای رویش دندان‌ها وجود نداشته باشد. این وضعیت شایع‌ترین علت برای روی آوردن به درمان ارتودنسی در اکثر افراد است. شلوغی و به هم ریختگی دندان‌ها نه تنها از نظر ظاهری نامطلوب است بلکه همچنین با بیماری‌های لثه و پوسیدگی دندان ارتباط دارد، زیرا تمیز کردن دندان‌هایی که روی هم قرارگرفته‌اند کاری دشوار است.
اپن بایت
جویدن درست غذا تحت تأثیر مشکل اپن بایت قرار می‌گیرد که در آن دندان‌های جلویی بالا و پایین به هم نمی‌رسند و روی یکدیگر قرار نمی‌گیرند. اپن بایت ممکن است موجب بروز عاداتی ناخواسته از جمله زبان زدن به دندان‌ها یا مکیدن انگشت شود. ارزیابی و درمان انحراف فک به موقع از موارد مهم و ضروری برای اصلاح اپن بایت می‌باشند.
مطابق نبودن میدلاین دندانی
عدم مطابقت میدلاین های دندانی (خطوط میانی بین دندان‌ها) وقتی قابل مشاهده است که بایت عقبی به درستی مطابق و متناسب نباشد. این وضعیت ممکن است تأثیری منفی بر عملکرد فک و عملکرد مناسب دندانی داشته باشد.
علت‌ها
ناهنجاری های فک و دندان معمولاً یک مشکل ارثی است، یعنی می‌تواند از یک نسل به نسل بعدی منتقل شود. البته بعضی شرایط یا عادت‌هایی وجود دارند که ممکن است شکل و ساختار فک را تغییر دهند که عبارت‌اند از:
- شکاف لب و کام (لب‌شکری)
- استفاده‌ی زیاد از پستانک تا بعد از سن 3 سالگی
- استفاده‌ی طولانی مدت از شیشه شیر در کودکی
- مکیدن انگشت در کودکی
- آسیب‌هایی که منجر به انحراف و جابه جایی فک می‌شوند.
- تومورهای دهانی یا فکی
- شکل بدفرم و غیرمعمول دندان‌ها یا دندان‌های نهفته
- رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان که منجر به عدم تطابق و جایگیری نامناسب مواد پرکننده‌ی دندان، روکش دندان یا سیم‌کشی‌های دندان می‌شود.
- انسداد مجرای تنفس (تنفس از دهان) که ممکن است به خاطر وجود آلرژی‌ها یا بزرگی غدد یا لوزه‌ها باشد.
علائم
با توجه به طبقه‌بندی انحراف و ناهنجاری ها و کجی فک، علائم این ناهنجاری ها ممکن است خفیف یا شدید باشند. علائم عمده‌ی این ناهنجاری ها عبارت‌اند از:
- نامرتبی دندان‌ها
- تغییر فرم صورت
- گاز گرفتن مکرر داخل لپ‌ها یا زبان
- مشکلاتی در جویدن و گاز زدن
- مشکلاتی در صحبت کردن، مانند نوک زبانی صحبت کردن
- نفس کشیدن بیشتر از راه دهان تا از راه بینی
مشکلات
در اینجا به چند مورد از مشکلات ناشی از ناهنجاری و انحراف فک اشاره می‌کنیم:
- خطر پوسیده شدن دندان: یک ناهنجاری فک اغلب منجر به خوردگی ناخواسته‌ای در دندان‌ها می‌شود. خوردگی و سایش مداوم دندان‌ها می‌تواند موجب ساییدگی و پوسیده شدن دندان‌ها شود.
- سلامت دهان و دندان: یک ناهنجاری و انحراف فک می‌تواند به خاطر شلوغی و به هم ریختگی دندان‌ها به وجود آید. وقتی تعداد زیادی از دندان‌ها در یک فضای بسیار کمی رشد می‌کنند و روی هم قرار می‌گیرند، در نتیجه تمیز کردن درست و مناسب دندان‌ها و لثه‌ها کاری دشوار خواهد بود. در مقابل، تمیز کردن دندان‌های ردیف و مرتب کاری آسان‌تر می‌باشد.
- خطر ابتلا به اختلال مفصل فکی گیجگاهی: انواع به خصوصی از مشکلانت و ناهنجاری های فک ممکن است باعث بالا رفتن خطر ابتلا به اختلال مفصل فکی گیجگاهی (TMJ) شود.
درمان ناهنجاری های فک
اکثر افرادی که دچار مشکلات خفیف فکی هستند به هیچ درمانی نیاز نخواهند داشت. اگر چه، در صورتی که این ناهنجاری شدید باشد، متخصص دندانپزشک ممکن است شما را به یک متخصص ارتودنسی ارجاع دهد. متخصص ارتودنسی با توجه به نوع ناهنجاری فک شما، می‌تواند درمان‌های مختلفی را به شما پیشنهاد کند. این درمان‌ها عبارت‌اند از:
- سیم‌کشی دندان برای اصلاح موقعیت و حالت دندان‌ها
- کشیدن دندان برای اصلاح شلوغی و به هم ریختگی دندان‌ها
- فرم دهی، باندینگ یا روکش کردن دندان‌ها
- جراحی برای فرم دهی یا کوتاه‌تر کردن فک
- سیم‌ها یا قطعاتی برای ثابت نگه‌داشتن استخوان فک
درمان ارتودنسی
درمان ارتودنسی می‌تواند ترتیب و ردیف دندان‌ها و فک‌ها را اصلاح کند و همچنین می‌تواند به فرد کمک کند تا احساس بهتری نسبت به ظاهر خود داشته باشد. متخصصین ارتودنسی از ابزارهای مختلفی برای حرکت دادن دندان‌ها و گاهی فک‌ها، به سمت موقعیت مناسبشان استفاده می‌کنند. دسته‌های کلی وسایل و ابزارهای ارتودنسی شامل دستگاه‌های فانکشنال (عملکردی) و ثابت می‌شوند.
- دستگاه‌های فانکشنال: از فعالیت عضلانی هنگام صحبت کردن، غذا خوردن و بلعیدن برای ایجاد نیروهایی جهت حرکت دادن دندان‌ها و مطابق کردن فک‌ها استفاده می‌کنند. برخی از وسایل فانکشنال متحرک هستند، در حالی که برخی دیگر از آن‌ها به دندان وصل می‌شوند. یک دستگاه فانکشنال ممکن است بین دندان‌های بالا و پایین قرار بگیرد (یک تراشه) یا ممکن است در پهنای دهان در بین دندان‌های آسیاب قرار بگیرد و استخوان را به سمت بیرون فشار دهد.
- وسایل ثابت ارتودنسی: وسایل ثابت ارتودنسی مجموعه‌ای از سیم‌ها و براکت‌هایی هستند که به دندان‌ها چسبانده می‌شوند. این وسایل را بریس‌ها یا سیم‌کشی‌های دندان می‌نامند. در طی یک دوره‌ی 24 تا 28 ماهه، سیم‌هایی که به دندان‌ها بسته و تنظیم شده‌اند به تدریج نیرویی را به دندان‌ها وارد می‌کنند که باعث به حرکت درآوردن آن‌ها می‌شود (حرکت استخوانی).
- ریتینرها یا نگه‌دارنده‌های ارتودنسی: وسایل متحرکی هستند که از پلاستیک فرم گرفته و سیم ساخته می‌شوند. این وسایل باعث می‌شوند که دندان‌ها بعد از برداشتن سیم‌کشی‌ها از دهان، در جای جدید خود باقی بمانند. اگر دندان‌ها شروع به بازگشت به موقعیت قبلی خود کنند (بازگشت ارتودنسی)، متخصص ارتودنسی ممکن است یک ریتینر یا سیم نگه‌دارنده‌ی کوتاهی را در پشت بعضی از دندان‌ها وصل کند. این سیم، دندان را در جای خود نگه خواهد داشت.
جراحی فک
جراحی فک که آن را تحت عنوان جراحی ارتوگناتیک نیز می‌شناسند، انحراف و ناهنجاری‌های دیگر استخوان فک را اصلاح می‌کند و فک‌ها و دندان‌ها را منظم و ردیف می‌سازد تا عملکردی بهتر و مناسب‌تر داشته باشند. انجام این اصلاحات ممکن است همچنین موجب بهبودی در ظاهر صورت شود. اگر مشکلی فکی داشته باشید که نمی‌توان آن را تنها با استفاده از درمان ارتودنسی اصلاح کرد، جراحی فک می‌تواند یک روش اصلاحی مؤثر باشد. در اکثر موارد شما باید قبل از جراحی و در حین دوره بهبودی بعد از جراحی تا زمان کامل شدن بهبودی و ردیف شدن فک و دندان‌ها، از درمان‌های ارتودنسی استفاده کنید. زمان مناسب برای جراحی فک هنگامی است که رشد فرد متوقف می‌شود که معمولاً در حدود سنین 14 تا 16 سال برای خانم‌ها و 17 تا 21 سال برای آقایان می‌باشد.