دندان‌ها سخت‌ترین ساختار در بدن انسان هستند. نوع، تعداد و ریشه و آرایش آنها در دهان نشان‌دهنده وضعیت دندان‌ها است. انسان دو نوع دندان دارد. دندان‌های شیری و دندان‌های دائمی. دندان‌های شیری یا دندان‌های اولیه موقتی هستند. دندان‌های شیری از زمان جنینی شکل می‌گیرند و در دوران نوزادی (از 6 ماهگی تا 3 سالگی) رشد می‌کنند. معمولاً در سنین 12 تا 14 سالگی همه دندان‌های شیری با دندان‌های دائمی جایگزین می‌شوند. دندان‌های دائمی (دندان‌های بزرگسالی) دومین گروه از دندان‌ها هستند که معمولاً تعداد آنها 32 عدد است. اولین دندان‌های دائمی در سنین حدود 6 سالگی رشد کرده و معمولاً اولین آنها دندان‌های آسیاب است که درست پشت دندان‌های مولار “شیری” رشد می‌کند.
همان‌طور که احتمالاً شما می‌دانید انواع مختلفی دندان در لثه وجود دارد که هر کدام نقش متفاوتی دارند. انواع دندان‌های انسانی کدامند؟ و هر کدام چه نقشی دارند؟ متخصصین کلینیک دندانپزشکی ویستا معتقدند که دانستن پاسخ این پرسش‌ها به مراقبت بهتر از دندان‌ها کمک می‌کند. برای دریافت مشاوره از متخصصین ما یا جهت رزرو نوبت از دندانپزشک می‌توانید با ما تماس حاصل فرمایید.
وظایف دندان‌ها
جویدن
جویدن مهم‌ترین وظیفه دندان‌ها است. دندان‌ها قسمتی از سیستم گوارش هستند و جویدن اولین مرحله فرایند گوارش است. در صورت نبودن دندان، عمل هضم مختل شده و اختلالات زیادی در جذب مواد غذایی رخ می‌دهد. متناسب با محل و نوع هر دندان، دندان‌ها نقش متفاوتی در برش، پاره کردن یا جویدن غذا دارند.
زیبایی
دندان‌ها به خصوص آن‌هایی که قابل دیدن هستند نقش عمده‌ای در زیبایی فرد دارند. محل، شکل و رنگ دندان‌ها تأثیر بسزایی در شخصیت هر فرد دارند.
تلفظ
دندان‌ها به تلفظ دقیق ما کمک کرده و نقش مهمی در تلفظ اصوات دارند. زمانی که دندان‌ها افتاده باشند (به خصوص دندان‌های بالایی جلویی) تکلم و تلفظ عادی به شدت مختل می‌شود.
قسمت‌های آناتومی دندان
آناتومی دندان از دو قسمت تشکیل شده‌اند:
تاج دندان
تاج دندانی قسمتی از دندان است که با مینا پوشیده شده است و معمولاً این قسمت از دندان در دهان قابل مشاهده است. تاج دندان در بالای لثه قرار گرفته است و متناسب با نوع دندان (دندان آسیاب یا مولر، دندان نیش و دندان ثنایا) شکل‌های متفاوتی دارد. به مرور زمان تاج دندان دچار تغییرات زیادی می‌شود: سایش، بلند شدن (ناشی از تحلیل لثه) و پوسیدگی که به دلیل دمینراله شدن و تخریب بافت سخت تاج دندان ایجاد می‌شوند.
ریشه
ریشه قسمتی از دندان است که در لثه قرار گرفته است. این قسمت، دندان در سوکت استخوانی آن محکم نگه داشته است و به طور طبیعی نمی‌توان آن را دید.
ریشه به وسیله بافت‌های همبند خاصی که به آنها رباط لثه‌ای گفته می‌شود به استخوان فک متصل شده است. هر دندان ممکن است یک یا چند ریشه داشته باشد. به طور عادی، دندان‌های جلویی (دندان نیش و دندان ثنایا) یک ریشه دارند در حالی که دندان‌های آسیاب دو، سه یا تعداد بیشتری ریشه دارند که البته در هر فرد ممکن است متفاوت باشد.
ساختار دندان
مینای دندان
مینای دندان سخت‌ترین قسمت دندان است که به میزان زیادی مینراله شده است؛ 96 درصد مینای دندان شامل مواد معدنی است و مابقی آن آب و ترکیبات مواد آلی است. مینای دندان روی عاج دندان را پوشانده است و ضخامت آن در قسمت‌های مختلف دندان متفاوت است. عروق خونی یا عصبی روی مینای دندان وجود ندارد بنابراین آسیب‌دیدگی مینای دندان بدون درد است.
سمنتوم
سمنتوم قسمت استخوانی شکل دندان است که روی ریشه را پوشانده است. رنگ این قسمت از دندان زرد بوده و نرم‌تر از عاج یا مینای دندان است.
عاج دندان
عاج بخشی از دندان است که بین مینای دندان و سمنتوم و حفره پالپ قرار گرفته است. این بلندترین قسمت دندان است که رنگ آن معمولاً خاکستری کم‌رنگ یا زرد است.عاج دندان با سلول‌هایی که در پالپ دندان قرار گرفته‌اند (اودوتوبلاست) ساخته می‌شود. عاج حفره‌های ریز میکروسکوپی دارد که به آنها توبول های عاج گفته می‌شود که از طریق حفره پالپ به سمت بیرون و سمنتوم خارجی یا مرز مینا گسترش یافته‌اند.
پالپ دندان
پالپ دندان (که به آن عصب دندان نیز گفته می‌شود) قسمت مرکزی دندان است و با بافت همبند نرم پر شده است که شامل عروق خونی و عصب‌ها است. در طول مرز بین عاج دندان و پالپ اودوتوبلاست ها قرار دارند که هسته اولیه عاج را تشکیل می‌دهند.
انواع دندان
معمولاً انسان‌ها 32 دندان دائمی دارند: 16 دندان در فک بالایی و 16 دندان در فک پایینی. در برخی موارد به دلیل اختلالات ژنتیکی، نقایص مادرزادی یا مشکلات رشد دندان ممکن است تعداد بیشتر یا کمتری دندان در دهان وجود داشته باشد. دندان‌ها به چهار گروه اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند که هر کدام بر اساس موقعیت و عملکردشان تعریف می‌شوند.
دندان‌های نیش
دندان‌های نیش در معرض دید هستند که در زیبایی دندان‌ها نقش عمده‌ای دارند. این دندان‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
دندان‌های نیش مرکزی
دندان‌های نیش مرکزی در قسمت جلوی فک‌ها قرار گرفته و معمولاً خط میانی صورت از میان آنها می‌گذرد. دندان‌های نیش مرکزی (به خصوص دندان‌های نیش بالایی) مشخص‌ترین دندان‌ها در دهان هستند. رنگ، شکل و سایز این دندان‌ها هم مانند بقیه دندان‌ها در هر فرد متفاوت است.
دندان‌های نیش جانبی
دندان‌های نیش جانبی دندان‌های کوچکی هستند که بین دندان‌های نیش مرکزی و دندان‌های ثنایا قرار گرفته‌اند. 4 دندان نیش جانبی داریم: 2 دندان در فک بالا و 2 عدد هم در فک پایین. وظیفه دندان‌های نیش جانبی برش مواد غذایی در هنگام جویدن است. این دندان‌ها در زیبایی نیز نقش بسزایی دارند البته نقش آنها به اندازه دندان‌های نیش مرکزی نیست.
دندان‌های ثنایا
دندان‌های ثنایا قوی‌ترین دندان‌ها هستند که شامل 4 دندان می‌شوند. دو دندان در فک بالا و دو دندان هم در فک پایین. این دندان‌ها از چندین منظر بسیار مهم هستند بنابراین کشیدن این دندان‌ها فقط زمانی توصیه می‌شود که راه دیگری وجود نداشته باشد.
دندان‌های آسیاب کوچک
دندان‌های آسیاب کوچک یا دندان‌های دو ریشه‌ای دندان‌های انتقالی هستند که بین دندان نیش و دندان‌های آسیاب قرار گرفته‌اند. دندان‌های آسیاب کوچک هم مشخصات دندان‌های نیش قدامی را دارند و هم مشخصات دندان‌های آسیاب خلفی را و به همین دلیل غذا به جای این که مستقیماً از دندان‌های نیش به سمت دندان‌های آسیاب جابجا شود بین دندان‌های نیش و دندان‌های آسیاب کوچک حرکت کرده تا در نهایت برای جویدن به دندان‌های آسیاب برسد.
دندان‌های آسیاب
دندان‌های آسیاب خلفی‌ترین و پیچیده‌ترین نوع دندان‌ها هستند. معمولاً بزرگسالان 12 دندان آسیاب دارند که در 4 گروه سه‌تایی در عقب دهان تقسیم‌بندی می‌شوند.
- دندان‌های آسیاب اول که درست پشت دندان آسیاب کوچک دوم قرار گرفته است. این دندان در سنین 6 سالگی و بلافاصله پس از افتادن دندان‌های شیری درمی‌آید.
- دندان‌های آسیاب دوم که درست پشت دندان آسیاب اول قرار گرفته این. این دندان در حدود سنین 12 سالگی درمی‌آید.
- دندان آسیاب سوم یا دندان عقل که آخرین دندان آسیاب است و آخرین دندانی است که درمی‌آید. این دندان در سنین 20 سالگی درمی‌آید البته این زمان در هر فرد متفاوت است. در برخی موارد، دندان عقل باعث ایجاد مشکلات عدیده‌ای می‌شود.
مشکلات دندانی
پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان دومین بیماری قابل پیشگیری پس از سرماخوردگی است.
بیماری‌های لثه
بیماری‌های لثه با بیماری‌هایی مختلف دیگر مانند بیماری‌های قلبی و سکته مغزی ارتباط دارد. این بیماری‌ها اصلی‌ترین دلیل افتادن دندان در بزرگسالی هستند.
حساسیت دندانی
میلیون‌ها نفر به حساسیت دندانی مبتلا هستند و در برخی موارد این حساسیت به دلیل مسواک زدن شدید و مفرط یا عوامل ژنتیکی ایجاد می‌شود.
دندان درد
دندان درد، شدید و آزاردهنده است. درد دندان ممکن است به دلایل مختلفی مانند حساسیت یا پوسیدگی دندان ایجاد شود.
شکستگی دندان‌های دائمی
آسیب‌دیدگی‌های ورزشی و جویدن غذاهای سخت یا جویدن یخ ممکن است باعث شکستگی دندان‌ها شوند.
فرسایش مینای دندان
برخی از غذاها و نوشیدنی‌ها حاوی مواد اسیدی هستند که به مینای دندان حمله کرده و ساختار دندان را تضعیف می‌کنند.
نامرتبی دندان‌ها
معمولاً به دلیل رشد ناصحیح فک یا عاداتی مانند مکیدن انگشت ممکن است اوربایت یا آندربایت ایجاد شود که باعث بروز مشکلاتی در تکلم و جویدن می‌شود و بیماری‌های لثه را به دنبال خواهد داشت.